ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ
ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ: بوٹا سنگھ) ਬਰਤਾਨਵੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸਾਬਕਾ ਫ਼ੌਜੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਸਮੇਂ ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਦੀ ਕੰਮਾਂਡ ਤਹਿਤ ਬਰਮਾ ਸਰਹੱਦ ’ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ।[1] ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਜ਼ੈਨਬ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦੁੱਖਦਾਈ ਪ੍ਰੀਤ ਕਹਾਣੀ ਕਰ ਕੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਵੇਲੇ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜ਼ੈਨਬ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਿੱਛੋਂ ਜ਼ੈਨਬ ਨੂੰ ਬਰਾਮਦ ਕਰ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਾਕਿ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜਦ, ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ, ਜ਼ੈਨਬ ਨੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਦੁੱਖੀ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਸਮੇਤ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਅੱਗੇ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਬਚ ਗਈ।[2]
ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ’ਤੇ ਕਈ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। 1999 ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ੀਚਰ ਫ਼ਿਲਮ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਬਣੀ। ਇਸ਼ਰਤ ਰਹਿਮਾਨੀ ਦਾ ਨਾਵਲ, ਮੁਹੱਬਤ, ਇਸੇ ਕਹਾਣੀ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿ ਵਿੱਚ ਕਈ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈਆਂ। ਲੈਰੀ ਕੌਲਸਿਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ, ਫ਼੍ਰੀਡਮ ਐਟ ਮਿਡਨਾਈਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। 2001 ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ ਗ਼ਦਰ ਅਤੇ 2004 ਦੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ ਵੀਰ-ਜ਼ਾਰਾ ਵੀ ਇਸ ਕਥਾ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ।[3]
ਮੌਤ
ਆਪਣੇ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਖ਼ਤ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਬਰਕੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦਫਨਾਇਆ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਜ਼ੈਨਬ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਵਸੇਬਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਦਾ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 22 ਫਰਵਰੀ 1957 ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਪਰ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਕਬਰਿਸਤਾਨ, ਮੀਆਂ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ।[4]
ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
1999 ਵਿੱਚ, ਮਨੋਜ ਪੁੰਜ ਨੇ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫੀਚਰ ਫ਼ਿਲਮ, ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜੀਵਨੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਿਵਿਆ ਦੱਤਾ ਜ਼ੈਨਬ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਅਮਰ ਹਲਦੀਪੁਰ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੱਟ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ ਅਤੇ 46ਵੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਅਵਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਰਬੋਤਮ ਫੀਚਰ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ 1999 ਦੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਸਮੇਤ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ਼ਰਤ ਰਹਿਮਾਨੀ ਨੇ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਲਿਖਿਆ। ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ "ਫਰੀਡਮ ਐਟ ਮਿਡਨਾਈਟ" ਦੁਆਰਾ ਲੈਰੀ ਕੋਲਿਨਜ਼ ਅਤੇ ਡੋਮਿਨਿਕ ਲੈਪੀਅਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੇਰਵੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੈਟਰੀਕਾ ਫਿਨ ਤੇ ਵਿਕ ਸਾਰਿਨ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ 2007 ਦੀ ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ 'ਪਾਰਟੀਸ਼ਨ' ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ 'ਚ ਜਿੰਮੀ ਮਿਸਤਰੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਕ੍ਰੇਅਕ ਸਨ।
ਹਵਾਲੇ
- ↑ "Silver lining in the clouds of Partition". TribuneIndia.com. Tribune India. 17 April 1999. Retrieved 26 July 2013.
- ↑ "Shaheed-e-Muhabbat". Jang.com.pk. Jang. 30 May 2010. Archived from the original on 16 March 2014. Retrieved 26 July 2013.
- ↑ "Religious protests against period film Gadar put free speech on the boil". India Today.
- ↑ "Shaheed and Shahdara – I". Dawn.com. Dawn. 14 January 2013. Archived from the original on 26 July 2013. Retrieved 26 July 2013.