ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ
ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ (ਜੀਜੀਐਨਕੇਸੀਐਲ) ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਹੈ ਜੋ ਲੁਧਿਆਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸ਼ਤਾਬਦੀ (100) ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਵੱਖ ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੁਏਟ ਅਤੇ ਪੋਸਟ-ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਡਿਗਰੀ ਕੋਰਸਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ
ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵੱਖਰੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬਿਆਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਕੁਲੀਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਆਏ ਕੁਝ ਲੋਕ 1838 ਈ. ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਮੇਟੀ (ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ) ਬਣਾਈ। ਇਸ ਸਕੂਲ ਨੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜੀਏਟ ਸਕੂਲ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਕੂਲ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ 18 ਨਵੰਬਰ, 1912 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਸਰ ਲੂਯਿਸ ਦਾਨੇ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਕੂਲ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਤੋਂ ਪਾਰ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਤਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਾਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਾਉਂਸਲ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਲੰਡਰ, ਲਾਹੌਰ (1918) ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇਕ ਇੰਟਰਮੀਡੀਏਟ ਕਾਲਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਐਮ ਯੂ ਮੂਰ, ਇਕ ਆਇਰਿਸ਼ਮੈਨ, ਨੂੰ ਇਸ ਕਾਲਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਲਗਭਗ ਦੋ ਸਾਲ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਲਈ ਸਿਹਤਮੰਦ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਕੀਤੀ। ਸਾਲ 1920 ਤਕ, ਕਾਲਜ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ. ਸੰਨ 1921 ਈ: ਵਿਚ ਭਾਈ ਜੋਧ ਸਿੰਘ (ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ) ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਉਹ ਮੈਡੀਕਲ ਅਤੇ ਨਾਨ-ਮੈਡੀਕਲ ਧਾਰਾਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰਿਹਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕੁਝ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਵੇਖੀਆਂ ਗਈਆਂ - ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿੱਚ ਦੰਗੇ, ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਸਕੂਲ ਬੋਰਡਿੰਗ ਹਾਉਸ ਅਤੇ ਖੇਡ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸੇ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਜੂਨ 1921 ਵਿਚ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਗਏ (ਕਿਉਂਕਿ ਧਾਰਾ 144 ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਉਥੇ ਕੋਈ ਜਨਤਕ ਸਭਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ), ਇਕ ਉੱਤਰਦਾਇਕ ਜਨਤਕ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਅਸਹਿਯੋਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿੱਤਾ / ਹੁਨਰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਮੁicਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏ। ਪਰ ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ. ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ (ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨੇ ਇਸ ‘ਕੌਮੀ’ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰੋ: ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ (ਕੈਮਿਸਟਰੀ) ਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਜੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਰਸਾਇਣ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਨੇ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਮ ਸਥਿਤੀ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਲਜ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੇ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਾਹੌਰ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ। ਬਾਵਾ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ 1926 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1947 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ: ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਸੀ ਕਾਫ਼ਲੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕੈਂਪ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਏ; ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਕੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਪਾਸੇ ਇਕ ਢੁੱਕਵੀਂ ਥਾਂ 'ਤੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਉਥਾਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ਜੋ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਿੱਖ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸਨ। ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ, ਆਨਰੇਰੀ ਸੈਕਟਰੀ (1941–61), ਖਾਲਸਾ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ, ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਬੈਂਕ ਲਾਕਰਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਅਤੇ ਐਫ।ਡੀ।ਆਰ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ / ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਲਈ ਪਨਾਹਗਾਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਮੁੜ ਵਸੇਬੇ ਲਈ ਸਹਿਯੋਗੀ / ਢੁੱਕਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਭਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਇਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੰਮ ਸੀ; ਸੱਚਮੁੱਚ। ਅਜੇ ਮਈ 1953 ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ, ਸ: ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ; ਗਿਆਨੀ ਤਿਕੜੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ, ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਕਾਲਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ। ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮਾਲਵਾ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖਾਲੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ। ਸਿਵਲ ਲਾਈਨਜ਼ ਵਿਚ ਮਹਿਲਾ ਫਾਰ ਵੂਮੈਨ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਬਣਾਇਆ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੈਂਪਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਛੱਡੀ ਗਈ ਜਾਇਦਾਦ ਲਈ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 35,91,000 ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਨਵੇਂ ਸਿਰਿਓਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੜ ਵਸੇਬੇ ਲਈ 2,44,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਹੀ ਰਕਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਇਮਾਰਤ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਹਰੇਕ ਇਕਾਈ, ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਿੰਨੀ ਇਹ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕੋਲ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਬੰਗਲਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਦਸ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਘਾਹ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਸਨ (ਹੁਣ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ) ਮਕਾਨਾਂ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ / ਕਲਾਸਰੂਮਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਹੱਲ ਦੇ ਇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਇਕ ਅਸਥਾਈ ਹੋਸਟਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸਾਇੰਸ ਬਲਾਕ, ਕਾਮਰਸ ਬਲਾਕ, ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਬਲਾਕ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ (ਸੰਤ) ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਜੋਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਪਛਾਣਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਕਾਲਜ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੀਸੀਏ ਅਤੇ ਪੀਜੀਡੀਸੀਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਇੰਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸ ਰੂਮ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਹਾਲ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇ
ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ