More actions
ਰਮਾਸ਼ੰਕਰ ਯਾਦਵ ਵਿਦਰੋਹੀ (3 ਦਸੰਬਰ 1957 - 8 ਦਸੰਬਰ 2015) ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਜੇਐਨਯੂ) ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਰਿਹਾ ਲੋਕ ਕਵੀ ਸੀ।
ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਇਹ ਤਿੱਖਾ ਕਵੀ ‘ਵਿਦਰੋਹੀ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਖ਼ਵਾਹਿਸ਼ ਅਤੇ ਜੇਐਨਯੂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਮਾਹੌਲ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਕੈਂਪਸ ਦਾ ਹੋਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ 30 ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਬਸੰਤ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਹਨ। ਸਰੀਰਕ ਪੱਖੋਂ ਕਮਜੋਰ ਲੇਕਿਨ ਮਨ ਪੱਖੋਂ ਸੁਚੇਤ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਸ ਕਵੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕਾਗਜ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਉਤਾਰਿਆ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਾਂ ਅੰਧੇਰੇ ਮੇਂ ਅਤੇ ਰਾਮ ਕੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪੂਜਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੰਮੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਯਾਦ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਬਰਾਬਰ ਜ਼ਬਾਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਵਿਦਰੋਹੀ ਦਾ ਜਨਮ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 3 ਦਸੰਬਰ 1957 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਧੁਨ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਜੇਐਨਯੂ ਕੈਂਪਸ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਬਸੇਰਾ ਮੰਨਿਆ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੈ, ਜੇਐਨਯੂ ਮੇਰੀ ਕਰਮਭੂਮੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਦੇ ਹੋਸਟਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਹਨ। ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਮਾਈ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੈਂਪਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਅਗਸਤ 2010 ਵਿੱਚ ਜੇਐਨਯੂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਅਭਦਰ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਲਈ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜੇਐਨਯੂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਮੂਹ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਇਸ ਰਵਈਏ ਦਾ ਪੁਰਜੋਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਘਰ ਸਮਝੇ ਜੇਐਨਯੂ ਕੈਂਪਸ ਤੋਂ ਬੇਦਖ਼ਲੀ ਉਸ ਦੇ ਲਈ ਅਸਹਿ ਸੀ।
ਕਵਿ-ਨਮੂਨਾ
<poem>
ਨਈ ਖੇਤੀ
ਮੈਂ ਕਿਸਾਨ ਹੂੰ ਆਸਮਾਨ ਮੇਂ ਧਾਨ ਬੋ ਰਹਾ ਹੂੰ ਕੁਛ ਲੋਗ ਕਹ ਰਹੇ ਹੈਂ ਕਿ ਪਗਲੇ! ਆਸਮਾਨ ਮੇਂ ਧਾਨ ਨਹੀਂ ਜਮਾ ਕਰਤਾ ਮੈਂ ਕਹਤਾ ਹੂੰ ਪਗਲੇ! ਅਗਰ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰ ਭਗਵਾਨ ਜਮ ਸਕਤਾ ਹੈ ਤੋ ਆਸਮਾਨ ਮੇਂ ਧਾਨ ਭੀ ਜਮ ਸਕਤਾ ਹੈ ਔਰ ਅਬ ਤੋ ਦੋਨੋਂ ਮੇਂ ਸੇ ਕੋਈ ਏਕ ਹੋਕਰ ਰਹੇਗਾ ਯਾ ਤੋ ਜ਼ਮੀਨ ਸੇ ਭਗਵਾਨ ਉਖੜੇਗਾ ਯਾ ਆਸਮਾਨ ਮੇਂ ਧਾਨ ਜਮੇਗਾ।[1] </poem>
ਹਵਾਲੇ
| references-column-width
| references-column-count references-column-count-{{#if:1|{{{1}}}}} }}
| {{#if:
| references-column-width }} }}" style="{{#if:
| {{#iferror: {{#ifexpr: 1 > 1 }}
| -moz-column-width: {{#if:1|{{{1}}}}}; -webkit-column-width: {{#if:1|{{{1}}}}}; column-width: {{#if:1|{{{1}}}}};
| -moz-column-count: {{#if:1|{{{1}}}}}; -webkit-column-count: {{#if:1|{{{1}}}}}; column-count: {{#if:1|{{{1}}}}}; }}
| {{#if:
| -moz-column-width: {{{colwidth}}}; -webkit-column-width: {{{colwidth}}}; column-width: {{{colwidth}}}; }} }} list-style-type: {{#switch:
| upper-alpha
| upper-roman
| lower-alpha
| lower-greek
| lower-roman = {{{group}}}
| #default = decimal}};">
- ↑ नई खेती : रमाशंकर यादव ‘विद्रोही’ की कविताएँ BBcHindi.com पर प्रकाशित, अभिगमन तिथि: १८ अगस्त २0१२
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
- reader-list Digest, Vol 103, Issue 15 cyberinternational ਤੇ ਅਰਵਿੰਦ ਦਾਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ मैं तुम्हारा कवि हूँ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਤੇ ਚਰਚਾ।
- Ramashankar Yadav Vidrohi part 1, Poet in 3rd Nainital Film Festival, Oct 30-31 & Nov 1, 2011 ਯੂ-ਟਿਊਬ ਤੇ।
- Ramashankar Yadav Vidrohi part 2, Poet in 3rd Nainital Film Festival, Oct 30-31 & Nov 1, 2011 ਯੂ-ਟਿਊਬ ਤੇ।
- ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਕੀ ਕਵਿਤਾਏਂ ਲੇਖਕ ਮੰਚ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ।
- ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਕੀ ਕਵਿਤਾਏੰ ਨੀਲਾੰਬੁਜ ਸਿੰਹ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ।
- ਮੁਝਕੋ ਇਸ ਆਗ ਸੇ ਬਚਾਓ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤੋ-1 ਅਰਗਲਾ ਅੰਤਰਜਾਲ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਪਰ ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਵਿਤਾ।
- ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਜੀ ਕਾ ਕਾਵ੍ਯਪਾਠਯੂ-ਟਿਊਬ ਤੇ ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਜੀ ਦਾ ਕਵਿਤਾ ਪਾਠ।
- ਹਮਾਰੇ ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਜੀ ਲੇਖਕ ਮੰਚ ਪਰ ਪ੍ਰਣਯ ਕ੍ਰਿਸ਼੍ਣ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਾਵਿ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ।
- ਰਮਾਸ਼ੰਕਰ ਯਾਦਵ \ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ\ : ਗਰੀਬੋਂ ਔਰ ਅਪਵੰਚਿਤੋਂ ਕਾ ਸ੍ਵਰ ਲੇਖਕ ਮੰਚ ਤੇ ਸ਼ੇਫਾਲਿਕਾ ਸ਼ੇਖਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਦ੍ਰੋਹੀ ਦੇ ਕਵਿਤਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨਈ ਖੇਤੀ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ।