ਖੋਵਾਰ ਭਾਸ਼ਾ

ਖੋਵਾਰ
ਚਿਤਰਾਲੀ کهووار
ਜੱਦੀ ਬੁਲਾਰੇ	ਪਾਕਿਸਤਾਨ
ਇਲਾਕਾ	ਚਿਤਰਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
ਨਸਲੀਅਤ	ਖੋ ਲੋਕ
ਮੂਲ ਬੁਲਾਰੇ	ਫਰਮਾ:Sigfig
ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰ	ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾਰਦੀ ਚਿਤਰਾਲੀ ਖੋਵਾਰ
ਲਿਖਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ	Khowar alphabet (Arabic script)
ਬੋਲੀ ਦਾ ਕੋਡ
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3	khw
ਭਾਸ਼ਾਈਗੋਲਾ	59-AAB-aa

ਖੋਵਾਰ ਅੱਖਰ ਜੀਮ

ਖੋਵਾਰ, ਜਿਸਨੂੰ  ਚਿਤਰਾਲੀ, ਕ਼ਾਸ਼ਕ਼ਾਰੀ ਅਤੇ ਅਰਨੀਆ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਾਰਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਇਕ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ।ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੈਬਰ-ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਸੂਬੇ ਦੇ ਚਿਤਰਾਲ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਤੀਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁੱਝ ਗੁਆਂਢੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਪੱਗ ੪ ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਦਾਰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਸ਼ੀਨਾ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਕੋਹਿਸਤਾਨੀ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਦਾਰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਕ਼ਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਖੋਵਾਰ ਉੱਤੇ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਤੱਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਖੋਵਾਰ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸਮੁਦਾਏ ਨੂੰ ਖੋਹ ਲੋਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੋਵਾਰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ-ਫਾਰਸੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਨਸਤਾਲੀਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਚਿਤਰਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜ਼ਬਾਨ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਜ਼ਬਾਨ ਨੇ ਚਿਤਰਾਲ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਰ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਅਸਰ ਛੱਡੇ ਹਨ। ਚਿਤਰਾਲ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਜ਼ਬਾਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਚਿਤਰਾਲ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ ਅੱਸੀ ਫੀਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦੀ ਇਹ ਮਾਦਰੀ ਜ਼ਬਾਨ ਹੈ। ਖਵਾਰ ਅਕੈਡਮੀ ਨੇ ਚਿਤਰਾਲ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਪ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਯੂਨੈਸਕੋ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖਵਾਰ ਜ਼ਬਾਨ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਉੱਪਰ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਹੁਕੂਮਤੀ ਪਧਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਕੰਮ ਸੁਸਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ। ਅਤੇ ਚਿਤਰਾਲੀ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਇਮਤਿਆਜ਼ੀ ਸੁਲੂਕ ਦੀ ਜ਼ੱਦ ਵਿੱਚ ਹਨ।

ਸਵਰ

ਸਾਹਮਣੇ	ਮੱਧ	ਵਾਪਸ
ਨੇੜੇ	i	u
ਮਿਡ	e	o
ਓਪਨ	a

ਵਿਅੰਜਨ

Labial	Coronal	Retroflex	Palatal	Velar	Post- velar	Glottal
Nasal		mਫਰਮਾ:IPAlink	nਫਰਮਾ:IPAlink
Stop	voiceless	pਫਰਮਾ:IPAlink	tਫਰਮਾ:IPAlink	ʈਫਰਮਾ:IPAlink	kਫਰਮਾ:IPAlink	(qਫਰਮਾ:IPAlink)
	voiced	bਫਰਮਾ:IPAlink	dਫਰਮਾ:IPAlink	ɖਫਰਮਾ:IPAlink	gਫਰਮਾ:IPAlink
	aspirated	pʰ	tʰ	ʈʰ	kʰ
Affricate	voiceless	tsਫਰਮਾ:IPAlink	ʈʂਫਰਮਾ:IPAlink	tʃਫਰਮਾ:IPAlink
	voiced	dzਫਰਮਾ:IPAlink	ɖʐਫਰਮਾ:IPAlink	dʒਫਰਮਾ:IPAlink
	aspirated	tsʰ (?)	ʈʂʰ	tʃʰ
Fricative	voiceless	fਫਰਮਾ:IPAlink	sਫਰਮਾ:IPAlink	ʂਫਰਮਾ:IPAlink	ʃਫਰਮਾ:IPAlink	xਫਰਮਾ:IPAlink	hਫਰਮਾ:IPAlink
	voiced	zਫਰਮਾ:IPAlink	ʐਫਰਮਾ:IPAlink	ʒਫਰਮਾ:IPAlink	ɣਫਰਮਾ:IPAlink
Approximant		lਫਰਮਾ:IPAlink(ʲ) ɫਫਰਮਾ:IPAlink	jਫਰਮਾ:IPAlink	wਫਰਮਾ:IPAlink
Rhotic		ɾਫਰਮਾ:IPAlink