ਸਾਹਿਬ ਬੀਬੀ ਔਰ ਗ਼ੁਲਾਮ

ਫਰਮਾ:Infobox Film ਸਾਹਿਬ ਬੀਵੀ ਔਰ ਗੁਲਾਮ ਗੁਰੂ ਦੱਤ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਅਬਰਾਰ ਅਲਵੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ 1962 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਮਲ ਮਿਤਰਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਨਾਵਲ, ਸ਼ਾਹੇਬ ਬੀਬੀ ਗੋਲਾਮ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਜਿੰਮੀਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਦੇ ਦੁਖਦ ਪਤਨ ਦੀ ਝਲਕ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਇੱਕ ਕੁਲੀਨ (ਸਾਹਿਬ) ਦੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ, ਇਕੱਲੀ ਪਤਨੀ (ਬੀਬੀ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਘੱਟ ਕਮਾਈ ਅੰਸ਼ਕਾਲਿਕ ਦਾਸ (ਗ਼ੁਲਾਮ) ਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਦੋਸਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਹੇਮੰਤ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਗੀਤ ਸ਼ਕੀਲ ਬਦਾਯੂੰਨੀ ਨੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਲਾਕਾਰ ਗੁਰੂ ਦੱਤ, ਮੀਨਾ ਕੁਮਾਰੀ, ਰਹਿਮਾਨ (ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾਕਾਰ) ਰਹਿਮਾਨ, ਵਹੀਦਾ ਰਹਿਮਾਨ ਅਤੇ ਨਜੀਰ ਹੁਸੈਨ ਸਨ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਕੁਲ ਚਾਰ ਫ਼ਿਲਮਫੇਅਰ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਨਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਫ਼ਿਲਮਫੇਅਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਫ਼ਿਲਮ ਇਨਾਮ ਵੀ ਸੀ।

ਸੰਖੇਪ ਕਹਾਣੀ

ਫ਼ਿਲਮ ਵਰਤਮਾਨ ਵਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਸਾਲ ਗੁਜ਼ਰ ਚੁੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਅਧਖੜ ਉਮਰ ਦਾ ਅਤੁੱਲ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਉਰਫ ਭੂਤਨਾਥ (ਗੁਰੂ ਦੱਤ), ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਸਤੁਕਾਰ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਨੂੰ ਗਿਰਾਕੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੰਡਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਉਸਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭੂਤਨਾਥ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਕੋਲਕਾਤਾ ਸ਼ਹਿਰ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਬੋਲੇ ਭਣੌਈਆ ਦੇ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਮੁਲਾਜਿਮਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ਗਾਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਵੇਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਜ਼ਮੀਨਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਚੌਧਰੀ ਖਾਨਦਾਨ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਸਨ - ਵੱਡੇ ਬਾਬੂ, ਮੰਝਲੇ ਬਾਬੂ (ਸਪਰੂ) ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ (ਰਹਿਮਾਨ)। ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਵੱਡੇ ਬਾਬੂ ਦਾ ਇੰਤਕਾਲ ਹੋਇਆ ਵਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭੂਤਨਾਥ ਨੂੰ ਮੋਹਣੀ ਸੰਧੂਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਮਾਲਿਕ ਸੁਬਿਨਏ ਬਾਬੂ (ਨਜੀਰ ਹੁਸੈਨ) ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜੀ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਹੈ ਜਬਾ (ਵਹੀਦਾ ਰਹਿਮਾਨ)। ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਭੂਤਨਾਥ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਕਿਰਿਆਕਲਾਪਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਚੰਭੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਰਾਤ ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ ਬੱਘੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਤਵਾਇਫ ਦੇ ਕੋਠੇ ਦੇ ਵੱਲ ਨਿਕਲ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਛਿਪਕੇ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਮੰਝਲੇ ਬਾਬੂ ਦੀ ਮਹਿਫਲ ਦਾ ਵੀ ਆਨੰਦ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਭੂਤਨਾਥ ਕਾਰਖਾਨੇ ਦੇ ਜਲਦੀ ਛਪਣ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸੁਬਿਨਏ ਬਾਬੂ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਜਬਾ ਉੱਥੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਭੂਤਨਾਥ ਨੂੰ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚਮਤਕਾਰੀ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਤਨੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਉਸ ਸੰਧੂਰ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਉਸ ਉੱਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਸ ਰਾਤ ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ ਦਾ ਨੌਕਰ ਬੰਸੀ (ਧੂਮਲ) ਭੂਤਨਾਥ ਦੇ ਕੋਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਛੋਟੀ ਬਹੂ (ਮੀਨਾ ਕੁਮਾਰੀ) ਉਸਨੂੰ ਸੱਦ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੋਨੋਂ ਛਿਪਕਰ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਭੂਤਨਾਥ ਨੂੰ ਸੰਧੂਰ ਦੀ ਡੱਬੀ ਥਮਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੋਹਣੀ ਸੰਧੂਰ ਭਰ ਲਿਆਏ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੇਵਫ਼ਾ ਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਸ ਵਿੱਚ ਕਰ ਸਕੇ। ਭੂਤਨਾਥ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਅਤੇ ਸੰਤਾਪ ਤੋਂ ਮੰਤਰਮੁਗਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਉਸਦੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਭਾਗੀਦਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੂਤਨਾਥ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੋਹਣੀ ਸੰਧੂਰ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਸੁਬਿਨਏ ਬਾਬੂ ਤੋਂ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਸੁਬਿਨਏ ਬਾਬੂ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਟਾਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦੇ ਸੰਤਾਪ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਸੰਧੂਰ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦੇ ਕੋਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਭੂਤਨਾਥ ਦਾ ਮੂੰਹ ਬੋਲਿਆ ਭਣੌਈਆ ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੈਨਾਪਤੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਉੱਤੇ ਬੰਬ ਦਾ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਚੱਲੀ ਗੋਲੀ ਵਿੱਚ ਭੂਤਨਾਥ ਦੀ ਲੱਤ ਜਖਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਬਾ ਭੂਤਨਾਥ ਦਾ ਉਪਚਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਚੋਟ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭੂਤਨਾਥ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਦਾ ਸਾਥੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਹੀ ਜਬਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਭੂਤਨਾਥ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸੰਧੂਰ ਦਾ ਅਸਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਲਬਤਾ ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਨੱਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਕੇ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਰੰਗਰਲੀਆਂ ਮਨਾਏ ਤਾਂ ਉਹ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੁਕਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਇਹ ਚੁਣੋਤੀ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣਾ ਅਤੇ ਤਵਾਇਫਾਂ ਵਰਗਾ ਵਰਤਾਓ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਤਰਕੀਬ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਤਾਂ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦੇ ਹੀ ਨਾਲ ਵਕਤ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਵੀ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਲੇਕਿਨ ਅਯਾਸ਼ੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਤਵਾਇਫ ਦੇ ਕੋਠੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਨ ਛੈਣੀ ਦੱਤ ਉਸਦੇ ਰਾਸ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਿਆ ਹੈ। ਛੈਣੀ ਦੱਤ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ ਨੂੰ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਅਪੰਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ ਭੂਤਨਾਥ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਭੈੜੀ ਆਦਤ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ ਅਪੰਗ ਪਏ ਹਨ। ਉਹ ਜਦੋਂ ਜਬਾ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਸੁਬਿਨਏ ਬਾਬੂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜਬਾ ਮਲੇਛ ਨਹੀਂ ਹੋਕੇ ਇੱਕ ਸੰਭਰਾਂਤ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਕੁੜੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਬਿਨਏ ਬਾਬੂ ਜਬਾ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਚੁਰਾਕੇ ਲਿਆਏ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਦਾ ਉਸੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਅਤੁੱਲ ਚੱਕਰਵਰਤੀ (ਜੋ ਕਿ ਭੂਤਨਾਥ ਆਪ ਹੈ) ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਉਂਮੀਦ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਭੂਤਨਾਥ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸਿੱਧ ਪੁਰਖ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਵੱਲ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਮੰਝਲੇ ਬਾਬੂ ਭੂਤਨਾਥ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਫਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੰਝਲੇ ਬਾਬੂ ਦੇ ਗੁਰਗੇ ਭੂਤਨਾਥ ਨੂੰ ਮਾਰ – ਮਾਰ ਕੇ ਅਧ-ਮਰਿਆ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦਾ ਕਿਤੇ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਫਿਰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭੂਤਨਾਥ ਦੇ ਮੁਲਾਜਿਮ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਬਰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਭੂਤਨਾਥ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਿੰਜਰ ਦੇ ਬਾਜੂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਕੜੇ ਤੋਂ ਪਹਿਚਾਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਰਥੀ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦੀ ਹੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਆਖਿਰ ਵਿੱਚ ਭੂਤਨਾਥ ਬੁਝੇ ਮਨ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਫੜੀ ਬੱਘੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਬਾ (ਜੋ ਹੁਣ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ) ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੈਠੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਚਵਾਨ ਬੱਘੀ ਅੱਗੇ ਹੱਕ ਲੈ ਚੱਲਦਾ ਹੈ।

ਚਰਿਤ੍ਰ

• ਮੀਨਾ ਕੁਮਾਰੀ - ਛੋਟੀ ਬਹੂ
• ਗੁਰੁ ਦੱਤ - ਅਤੁਲ ਚਕਰਵਰਤੀ ਉਰਫ਼ ਭੂਤਨਾਥ
• ਰਹਿਮਾਨ (ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾਕਾਰ) ਰਹਿਮਾਨ - ਛੋਟੇ ਬਾਬੂ
• ਵਹੀਦਾ ਰਹਮਾਨ - ਜਬਾ
• ਨਜ਼ੀਰ ਹੁਸੈਨ - ਸੁਬਿਨਯ ਬਾਬੂ
• ਧੂਮਲ - ਬੰਸੀ
• ਡੀ ਕੇ ਸਪਰੂ - ਮੰਝਲੇ ਬਾਬੂ

ਮੁੱਖ ਕਲਾਕਾਰ

• ਮੀਨਾ ਕੁਮਾਰੀ
• ਗੁਰੁ ਦੱਤ
• ਰਹਿਮਾਨ
• ਵਹੀਦਾ ਰਹਿਮਾਨ
• ਨਾਸਿਰ ਹੁਸੈਨ
• ਧੂਮਲ
• ਡੀ ਕੇ ਸਪਰੂ
• ਹਰਿੰਦਰਨਾਥ ਚਟੋਪਾਧਿਆਏ
• ਪ੍ਰਤਿਮਾ ਦੇਵੀ
• ਰੰਜੀਤ ਕੁਮਾਰੀ
• ਐੱਸ ਐਨ ਬੈਨਰਜੀ
• ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਧਵਨ
• ਵਿਕਰਮ ਕਪੂਰ

ਸੰਗੀਤ

ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਹੇਮੰਤ ਕੁਮਾਰ ਹਨ ਔਰ ਗੀਤਕਾਰ ਸ਼ਕੀਲ ਬਦਾਯੂੰਨੀ।

\ਸਾਹਿਬ ਬੀਬੀ ਔਰ ਗ਼ੁਲਾਮ ਦੇ ਗੀਤ\

	ਗੀਤ	ਗਾਇਕ/ਗਾਇਕਾ
੧	ਭੰਵਰਾ ਬੜਾ ਨਾਦਾਨ ਹਾਯ	ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ
੨	ਜਿਯਾ ਬੁਝਾ ਬੁਝਾ	ਗੀਤਾ ਦੱਤ
੩	ਮੇਰੀ ਬਾਤ ਰਹੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਮੇਂ	ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ
੪	ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਓ ਮੇਰੀ ਜਾਨ	ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ
੫	ਨਾ ਜਾਓ ਸੰਇਯਾ	ਗੀਤਾ ਦੱਤ
੬	ਪਿਯਾ ਐਸੋ ਜਿਯਾ ਮੇਂ	ਗੀਤਾ ਦੱਤ
੭	ਸਾਹਿਲ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਕਸ਼ਤੀ ਲੇ ਚਲ	ਹੇਮੰਤ ਕੁਮਾਰ
੮	ਸਾਕ਼ਿਯਾ ਆਜ ਮੁਝੇ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਯੇਗੀ	ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ

ਰੋਚਕ ਤਥ

• ਫ਼ਿਲਮ ਕਾਗਜ਼ ਕੇ ਫੂਲ ਕੇ ਬਾਦ ਗੁਰੁ ਦੱਤ ਨੇ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਕਦੇ ਭੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ ਔਰ ਇਹੀ ਵਜਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੋਸਤ ਅਬਰਾਰ ਅਲਵੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।
• ਗੁਰੁ ਦੱਤ ਨੇ ਪਹਲੇ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਕੋ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਤਿਅਨ ਬੋਸ ਔਰ ਫਿਰ ਨਿਤਿਨ ਬੋਸ ਨਾਲ ਬਾਤ ਕੀਤੀ। ਲੇਕਿਨ ਜਵਾਬ ਨ ਮਿਲਨ ਤੇ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਅਬਰਾਰ ਅਲਵੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
• ਗੁਰੁ ਦੱਤ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਭੂਤਨਾਥ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ ਨਿਭਾਵੇ ਲੇਕਿਨ ਸਮਾਂ ਨ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ ਨਾ ਮੰਨੇ ਔਰ ਗੁਰੂਦੱਤ ਨੂੰ ਹੀ ਇਹ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਉਣਾ ਪਿਆ।
• ਵਹੀਦਾ ਰਹਮਾਨ ਛੋਟੀ ਬਹੂ ਦਾ ਰੋਲ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਗੁਰੁ ਦੱਤ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਕਮ ਉਮਰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਵਹੀਦਾ ਨੇ ਅਬਰਾਰ ਅਲਵੀ ਤੋਂ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਰੋਲ ਲਿਖਵਾਇਆ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੀ।

ਪਰਿਣਾਮ

ਬਾਕਸ ਆਫਿਸ

ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਬਾਕਸ ਆਫ਼ਿਸ ਪਰ ਹਿਟ ਰਹੀ।