ਵਾਸੂਦੇਵ ਬਲਵੰਤ ਫੜਕੇ
ਫਰਮਾ:Infobox person ਵਾਸੂਦੇਵ ਬਲਵੰਤ ਫੜਕੇ (4 ਨਵੰਬਰ 1845 – 17 ਫਰਵਰੀ 1883) ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਦਿ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਬਰਤਾਨਵੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਵਿਚਲਿਤ ਹੋ ਉੱਠੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਸਤਰਬੰਦ ਵਿਦਰੋਹ ਰਾਹੀਂ ਸਵਰਾਜ ਹੀ ਇਸ ਰੋਗ ਦੀ ਦਵਾਈ ਹੈ।
ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
ਵਾਸੂਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਫਰਮਾ:Birth date ਨੂੰ ਸਿਰਧੋਨ, ਪਨਵੇਲ ਤਾਲੁਕਾ, ਰਾਇਗੜ੍ਹ ਜਿਲਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ (ਭਾਰਤ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਕਰਨਾਲਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਕੁਸ਼ਤੀ, ਘੁੜ-ਸਵਾਰੀ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸਕੂਲੀ ਅਧਿਅਨ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਰੁਚੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚੇ ਛੱਡ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਫੌਜੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਅਕਾਊਂਟਸ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਪੂਨਾ ਚਲੇ ਗਏ।[1] ਉਥੇ ਲਾਹੂਜੀ ਰਾਘੋਜੀ ਸਾਲਵੇ (1811 – 17 ਫਰਵਰੀ 1881) ਕੁਸ਼ਤੀ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਫੜਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਬਣ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਠ ਮਿਲੇ। ਲਾਹੂਜੀ, ਅਛੂਤ ਬਰਾਦਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਸੂਦੇਵ ਨੂੰ ਪੱਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੀ ਮੁੱਖਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਸਮਝਾਈ।[2] ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਾਦੇਵ ਗੋਵਿੰਦ ਰਾਨਾਡੇ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣੇ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
ਬਗਾਵਤ
1875 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਬੜੌਦਾ ਦੇ ਗਾਇਕਵਾੜ ਹਾਕਮ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਤੋਂ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਫੜਕੇ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਜੋਸ਼ੀਲੀਆਂ ਤਕਰੀਰਾਂ ਕੀਤੀਆਂ।
ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਵਾਸੂਦੇਵ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ-ਘੁੰਮ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰੇ ਕੀਤੇ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਧਵਰਗੀ ਨੌਜਵਾਨਾ ਤੋਂ ਆਸ ਦੀ ਕੋਈ ਕਿਰਨ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਈ ਪਈ। ਤੱਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਨਵਾਸੀ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ। ਰੋਮੋਸ਼ੀ ਜਨਜਾਤੀ ਦੇ ਤਮਾਮ ਭਰੋਸੇ ਯੋਗ, ਸਿੱਧਹਸਤ ਲੋਕ ਇਸ ਲੜਾਕੂ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪ ਵੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੋਲੀ ਅਤੇ ਭੀਲ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਕਰ ਲਏ ਗਏ। 300 ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ। ਲੇਕਿਨ ਪੈਸੇ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਛਾਪਾ ਪੂਨਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰੂਰ ਤਾਲੁਕਾ ਵਿੱਚ ਧਰਮਾਰੀ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਆਮਦਨੀ ਟੈਕਸ ਇੱਕ ਮਕਾਮੀ ਵਪਾਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਬਾਲਚੰਦ ਫੋਜਮਲ ਸੰਕਲ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਘਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਨਾਲ ਤਰਸਤ ਗਰਾਮੀਣ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪੈਸਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਰੀਬ ਚਾਰ ਸੌ ਰੁਪਏ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਲਏ ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਇੱਕ ਡਕੈਤ ਦਾ ਠੱਪਾ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵਾਸੂਦੇਵ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕਾਂ, ਜੋ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ, ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ। ਫੜਕੇ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਸੰਕਲਪ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਕੇ, ਨਾਨਾਗਾਓਂ ਦੇ ਗਰਾਮੀਣਾ ਨੇ ਮਕਾਮੀ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਅਤੇ ਕਵਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਆਮ ਯੋਜਨਾ ਬਰਤਾਨਵੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੰਚਾਰ ਕੱਟ ਦੇਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਖਜਾਨੇ ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਛਾਪੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਅਕਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਿਸਾਨ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਸੀ। ਵਾਸੁਦੇਵ ਨੇ ਪੂਨੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰੂਰ ਅਤੇ ਖੇੜ ਤਾਲੁਕਿਆਂ ਦੇ ਕੋਲ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛਾਪੇ ਮਾਰੇ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸੱਤ ਜਿਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਸੂਦੇਵ ਦੀ ਫੌਜ ਦਾ ਜਬਰਦਸਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਫੈਲ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਵਾਸੁਦੇਵ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਮਰਥਕ ਰਾਮੋਸ਼ੀ ਨੇਤਾ, ਦੌਲਤਰਾਓ ਨਾਇਕ, ਪੱਛਮੀ ਤਟ ਉੱਤੇ ਕੋਂਕਨ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵੱਲ ਵਧ ਗਿਆ। 10 - 11 ਮਈ 1879 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ ਪਲਾਸਪੇ ਅਤੇ ਚਿਖਾਲੀ ਛਾਪੇ ਮਾਰੇ ਅਤੇ ਲੱਗਪਗ 1.5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਲੁੱਟ ਲਏ। ਘਾਟ ਮੱਠ ਦੇ ਵੱਲ ਪਰਤਦੇ ਸਮੇਂ, ਮੇਜਰ ਡੈਨੀਅਲ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰਕੇ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਨਾਇਕ ਦੀ ਮੌਤ ਵਾਸੁਦੇਵ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਝੱਟਕਾ ਸੀ। ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ੈਲਾ ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਮੰਦਿਰ ਵੱਲ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਵਾਸੁਦੇਵ ਨੇ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ 500 ਰੋਹੀਲੇ ਭਰਤੀ ਕਰ ਲਏ ਸਨ।
ਡਰੇ ਹੋਏ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਨੇ ਪੂਨੇ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖੀ। 13 ਮਈ 1879 ਨੂੰ ਰਾਤ 12 ਵਜੇ ਵਾਸੂਦੇਵ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਸਹਿਤ ਉੱਥੇ ਆ ਗਏ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਵਨ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਜਾਂ ਮੁਰਦਾ ਫੜਨ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਹ ਹਜਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਦੂਜੇ ਹੀ ਦਿਨ ਮੁੰਬਈ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਵਾਸੂਦੇਵ ਦੇ ਹਸਤਾਖਰ ਹੇਠ ਇਸ਼ਤਹਾਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਕਿ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰ ਰਿਚਰਡ ਦਾ ਸਿਰ ਕੱਟਕੇ ਲਿਆਏਗਾ ਉਸਨੂੰ 75 ਹਜਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬੌਖਲਾ ਗਏ। ਅੰਤ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਾਸੂਦੇਵ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ। ਅਤੇ 31 ਅਗਸਤ 1879 ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਬਚਾਓ ਵਿੱਚ ਬਾਸੁਦੇਬ ਬਲਵੰਤ ਫੜਕੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤਵਾਸੀ ਅੱਜ ਮੌਤ ਦੇ ਮੁਹਾਨੇ ਉੱਤੇ ਖੜੇ ਹਨ, ਪਰਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਇਸ ਲੱਜਾਪੂਰਣ ਹਾਲਤ ਨਾਲੋਂ ਮਰ ਜਾਣਾ ਹੀ ਬਿਹਤਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਭਗਵਾਨ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਕੋਈ ਪਾਪ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਕੇ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਪੀੜ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੀ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਿਆ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਨੂੰ ਧੰਨ ਸਮਝਾਗਾ।