ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ

ਫਰਮਾ:Infobox writer ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ, ਨਾਟਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੰਗਕਰਮੀ ਹਨ। ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੇਲ੍ਹ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਦਾ ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਨਾਟਕ ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਖੇਡੇ ਗਏ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੇ ਮੰਚਨ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ‘ਨਾਰਕੀ’ ਅਤੇ ‘ਮੋਇਆਂ ਸਾਰ ਨਾ ਕਾਈ’ ਨੂੰ ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ਨੇ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਡ ਦਿਖਾਇਆ ਸੀ।

ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ

ਦਵਿੰਦਰ ਦਾ ਪਿੰਡ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਗਰੂਰ ਜਿਲੇ ਵਿੱਚ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਭੱਟੀਵਾਲ ਕਲਾਂ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਗਿਆਨੀ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ (ਕਾਮਰੇਡ) ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪਰਸਿੱਧ ਕਵੀਸ਼ਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋਂ ਉਸਦੀ ਬਹਾਲੀ ਲਈ ਜੇਹਲਾਂ ਅਤੇ ਮਫਰੂਰੀ ਵਿੱਚ ਕੱਟੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰ ਕੇ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਅਤੇ ਮਸਾਂ ਦਸਵੀਂ ਤਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਹੋ ਸਕੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਅਤੇ ਗਰੇਜ਼ੂਏਸ਼ਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰਾ, ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਐਂਡ ਡਾਂਸ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਬੈਚੂਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। ਸਕੂਲ ਸਮੇਂ ਲੱਗੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਚੇਟਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗਮੰਚ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟ-ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਵਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵਧੇਰੇ ਤੀਖਣ ਹੋ ਗਿਆ।

ਪੁਸਤਕਾਂ

ਨਾਟਕ

• ਨਹੀਓਂ ਬੈਠਣਾ ਬਿਗਾਨੀ ਛਾਵੇਂ
• ਤਪਸ਼
• ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ
• ਸੁਨੇਹਾ
• ਰਾਖੇ
• ਮੇਰੇ ਸੱਤ ਨਾਟਕ
• ਕਾਲਾ ਲਹੂ
• ਸੂਰਜ ਦਾ ਕਤਲ
• ਛਾਂ ਵਿਹੂਣੇ
• ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
• ਬਲਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਰੁੱਖ
• ਕਤਰਾ ਕਤਰਾ ਜਿ਼ਦਗੀ
• ਗ਼ਦਰ-ਗਾਥਾ
• ਬੰਦਾ (ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਅਧਾਰਤ)
• ਪਾਣੀਆਂ ਤੇ ਅੱਗ ਤੁਰਦੀ

ਇਕਾਂਗੀ

• ਲਹੂ ਰੰਗ ਲਿਆਵੇਗਾ
• ਵਾਵਰੋਲਾ
• ਆਥਣਵੇਲਾ
• ਸੰਘਰਸ਼.
• ਮੁਖੌਟਾ
• ਕੁਰਸੀ 'ਚ ਚਿਣਿਆ ਮਨੁੱਖ
• ਬਲਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਰੁਖ

ਨਾਟਕ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ

• ਛਾਂ ਵਿਹੂਣੇ (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਰਸੋਈ ਘਰ)
• ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਛਿਪਣ ਸੇ ਪਹਿਲੇ)
• ਕਤਰਾ ਕਤਰਾ ਜਿ਼ਦਗੀ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ Melting Icicles of Life...)
• ਸੂਰਜ ਦਾ ਕਤਲ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ Slaughter of the Sun)

ਨਾਟਕੀ ਰੂਪਾਂਤਰ

• ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਬਲਦ (ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ)
• ਚਿੱਟੀਆਂ ਰਾਤਾਂ (ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ)
• ਮੁਖੌਟਾ (ਐਂਤਨ ਚੈਖਵ)
• ਉਧੜੀ ਹੋਈ ਗੁੱਡੀ (ਰਸ਼ਪਿੰਦਰ ਰਿਸ਼ਮ)
• ਨੋ ਮੈਨ'ਜ਼ਲੈਂਡ (ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ)
• ਸੰਪਾਦਨ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ—ਨਾਟਕੀ ਰੂਪ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ)

ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਮੰਚਨ

• ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ (ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਬਲਦ)
• ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ (ਸੋਨੇ ਦੇ ਅੰਡੇ)
• ਡਾ. ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ (ਰਾਣੀ ਜਿੰਦਾਂ)
• ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ (ਹਾਨੂਸ਼)
• ਸੁਸ਼ੀਲ ਕੁਮਾਰ ਸਿੰਘ (ਸਿੰਘਾਸਨ ਖਾਲੀ ਹੈ)
• ਐਂਤਨ ਚੈਖਵ ('ਮੁਖੌਟਾ)
• ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ (ਚਿੱਟੀਆਂ ਰਾਤਾਂ)
• ਰਸ਼ਪਿੰਦਰ ਰਸ਼ਿਮ (ਉਧੜੀ ਹੋਈ ਗੁੱਡੀ)

ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ

• ਜੋਸ਼ ਜਵਾਨੀ ਦਾ
• ਕਰਮ(ਹਿੰਦੀ)
• ਆਸਰਾ ਪਿਆਰ ਦਾ
• ਉੱਚਾ ਦਰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ
• ਅਣਖੀਲੀ ਮੁਟਿਆਰ
• ਰੱਬ ਦੀਆਂ ਰੱਖਾਂ
• ਬਾਗੀ
• ਮੇਲਾ
• ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ
• ਜਗ ਜਿਓਂਦਿਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ
• ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ
• ਜਨਵਰੀ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ)(Shot in Texas, USA)
• ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ
• ਟ੍ਰੇਨ ਟੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਪੰਜਾਬੀ,ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ)
• ਡਬਲ ਦ ਟ੍ਰਬਲ (Double Di Trouble)
• ਜੁਗਨੀ (ਹਿੰਦੀ)
• ਹੈਪੀ ਗੋ ਲੱਕੀ (Happy Go Lucky)
• ਧੀਆਂ ਮਰ ਜਾਣੀਆਂ(The Forgotten Daughters—A Punjabi Movie made in Hollywood)