More actions
ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ (ਰਾਜਾ ਫ਼ਖ਼ਰ ਮਲਿਕ, ਜੂਨਾ ਖ਼ਾਨ, ਉਲਗ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਮੌਤ 20 ਮਾਰਚ 1351) ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 1325 ਤੋਂ 1351 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਮੋਢੀ ਗਿਆਸਉੱਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦਾ ਛੋਟਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਕੋਟਲਾ ਟੋਲੇ ਖ਼ਾਂ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀਪਾਲਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸੀ।[1] ਉਹ ਇੱਕ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੋ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸ਼ੁਕੀਨ ਸੀ। ਉਹ ਤਾਰਾ -ਵਿਗਿਆਨ (ਅਸਟਰੌਨੋਮੀ), ਧਰਮ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ ਦਾ ਵੀ ਮਾਹਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਆਪਣੇ 27 ਵਰ੍ਹੇ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਈ ਨਵੇਂ ਸਿਲਸਿਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ।[2]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਗਿਆਸ-ਉਦ-ਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਤੁਰਕੀ ਮਮਲੂਕ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਹਿੰਦੂ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।[3] ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਮਖ਼ਦੂਮਾ-ਏ-ਜ਼ਹਾਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕੀ ਹਸਪਤਾਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ਸਨ।[4]
ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ
ਗੁੱਜਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਦੇਣ ਲਈ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦੀ 1351 ਵਿੱਚ ਠਾਟਾ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਅੱਡ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਤੁਰਕੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੋ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਨਾਲ ਢਹਿ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਰਾਣਾ ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਸੋਦੀਆ ਤੋਂ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰਿਹਾ ਅਤੇ ਬੁਕੇ ਤੋਂ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਤਿੰਨੇ ਯੋਧੇ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਫ਼ੌਜ 'ਤੇ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਏ। ਰਾਣਾ ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਣਨੀਤਕ ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਹਰਿਹਾ ਅਤੇ ਬੁੱਕਾ ਰਾਇ ਨੇ ਵਿਜੇਨਗਰ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਗਮ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ। ਹੋਰ ਕਈ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਪਤਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਤੁਗ਼ਲਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਜਨਰਲਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਆਦਮੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5]
ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਬਰਾਨੀ ਅਤੇ ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤੇ ਮੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਲੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ (ਜਿਵੇਂ ਬਾਰਾਨੀ ਦੁਆਰਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਕੁੱਤਾ ਜਾਂ ਬਿੱਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਚੀ), ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਣ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਤੱਥਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਸਿਰਫ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਿਆਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1327 ਅਤੇ 1328 ਈ ਦੇ ਦੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਿਲਾ-ਲੇਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ।
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਬਜਾਇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੀ ਬਦਲੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਸਲਾਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ "ਹਿੰਦੂ" ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਵਧੀਆ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਸੂਬਾਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਉਲਮਾ ਅਤੇ ਸ਼ੇਖ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨ ਅਤੇ ਉਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਸਲ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰਾਗ ਦੇਣ ਦਾ ਮੁਹੰਮਦ ਤੁਗ਼ਲਕ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਇਹੀ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਡੈਕਨ ਤਜ਼ਰਬੇ ਨੇ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਅਲਗ ਕਰਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਹ ਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
| references-column-width
| references-column-count references-column-count-{{#if:1|{{{1}}}}} }}
| {{#if:
| references-column-width }} }}" style="{{#if:
| {{#iferror: {{#ifexpr: 1 > 1 }}
| -moz-column-width: {{#if:1|{{{1}}}}}; -webkit-column-width: {{#if:1|{{{1}}}}}; column-width: {{#if:1|{{{1}}}}};
| -moz-column-count: {{#if:1|{{{1}}}}}; -webkit-column-count: {{#if:1|{{{1}}}}}; column-count: {{#if:1|{{{1}}}}}; }}
| {{#if:
| -moz-column-width: {{{colwidth}}}; -webkit-column-width: {{{colwidth}}}; column-width: {{{colwidth}}}; }} }} list-style-type: {{#switch:
| upper-alpha
| upper-roman
| lower-alpha
| lower-greek
| lower-roman = {{{group}}}
| #default = decimal}};">
- ↑ Douie, James M. (1916) The Panjab North-West Frontier Province and Kashmir Cambridge University Press, Cambridge, England, page 171, ਫਰਮਾ:OCLC
- ↑ ਬਲਜੀਤ ਬੱਲੀ. "Babushahi.in". www.babushahi.com. Retrieved 2019-04-14.
- ↑ Jamal Malik (2008). Islam in South Asia: A Short History. Brill Publishers. p. 104.
- ↑ Simmi Jain (2003). Encyclopaedia of Indian Women Through the Ages: The middle ages. Gyan Publishing House. p. 209.
- ↑ Verma, D. C. History of Bijapur (New Delhi: Kumar Brothers, 1974) p. 1
ਕਿਤਾਬਾਂ
- Elliot, H. M. (Henry Miers), Sir; John Dowson. "15. Táríkh-i Fíroz Sháhí, of Ziauddin Barani". The History of India, as Told by Its Own Historians. The Muhammadan Period (Vol 3.). London: Trübner & Co.
- Chandra, Satish (2004). Medieval India: From Sultanat to the Mughals-Delhi Sultanat (1206-1526) - Part One. Har-Anand Publications. ISBN 9788124110645.
- Ahmed, Farooqui Salma (2011). A Comprehensive History of Medieval India: Twelfth to the Mid-Eighteenth Century. Pearson Education India. ISBN 9788131732021.