ਗੋਗਾਜੀ

ਫਰਮਾ:Infobox deity ਗੋਗਾਜੀ(ਰਾਜਸਥਾਨੀ:गुग्गो) ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਦੇਵਤਾ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਹਰਵੀਰ ਗੋਗਾ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਹਨੁਮਾਨਗੜ੍ਹ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਗੋਗਾਮੇੜੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਭਾਦੋਂ ਸ਼ੁਕਲਪੱਖ ਦੀ ਨੌਮੀ ਨੂੰ ਗੋਗਾਜੀ ਦੇਵਤਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਪੂਜਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸਦਾ ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਚ ਸਪਸ਼ਟ ਲਿਖਿਆ ਹੈ "ਦੁਬਿਧਾ ਨ ਪੜਉ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਹੋਰੁ ਨ ਪੂਜਉ ਮੜੈ ਮਸਾਣਿ ਨ ਜਾਈ ॥" I don't worship anyone other than God, I don't visit tombs and crematoriums. ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਵਿੱਚ ਗੋਗਾਜੀ ਨੂੰ ਗੁੱਗਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੰਤ ਕਥਾ

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਵੀਰ ਗੋਗਾਜੀ ਗੁਰੂਗੋਰਖਨਾਥ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਚੌਹਾਨ ਵੀਰ ਗੋਗਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਵਿਕਰਮ ਸੰਵਤ 1003 ਵਿੱਚ ਚੁਰੂ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦਦਰੇਵਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਧ ਵੀਰ ਗੋਗਾਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮਸਥਾਨ, ਜੋ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਚੁੱਲੂ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੱਤਖੇੜਾ ਦਦਰੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਉਥੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਵਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਦੂਰ - ਦੂਰ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਗੋਗਾਜੀ ਦੀ ਮਾਂ ਬਾਛਲ ਦੇਵੀ ਨਿਰਸੰਤਾਨ ਸੀ। ਔਲਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਤਨ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਔਲਾਦ ਸੁੱਖ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ‘ਗੋਗਾਮੇੜ੍ਹੀ’ ਦੇ ਟਿੱਲੇ ਉੱਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਾਛਲ ਦੇਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਗਈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਵਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੁਗਲ ਨਾਂਅ ਦਾ ਫਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਖਾਕੇ ਬਾਛਲ ਦੇਵੀ ਗਰਭਵਤੀ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਫੇਰ ਗੋਗਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਗੁਗਲ ਫਲ ਦੇ ਨਾਂਅ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਗੋਗਾਜੀ ਪਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਦੰਦ ਕਥਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁੱਗਾ ਦੀ ਮੰਗਣੀ ਸਿਲਿਅਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਪਰ ਗੁੱਗੇ ਦੇ ਮਸੇਰ ਭਰਾ ਅਰਜੁਨ ਅਤੇ ਸੁਰਜਨ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤੀ ਸਿਲਿਅਰ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕੇ ਲੈ ਗਏ। ਗੁੱਗੇ ਨੇ ਸੱਪ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ ਸਹੇਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਸਿਲਿਅਰ ਨੂੰ ਡੱਸ ਲਿਆ। ਫਿਰ ਸਿਲਿਅਰ ਦਾ ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ ਬਣਨਾ ਮੰਨ ਜਾਣ ਤੇ,ਗੁੱਗੇ ਨੇ ਉਹਦਾ ਜਹਿਰ ਚੂਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਅਰਜਨ-ਸੁਰਜਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਸਿਲਿਅਰ ਨੂੰ ਲੈ ਆਇਆ। ਰਾਣੀ ਬਾਛਲ ਨੂੰ ਖਬਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਉਹਦੇ ਪੁੱਤ ਨੇ ਉਹਦੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਨਿਪੁੱਤੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ,ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਗੁੱਗੇ ਨੂੰ ਖਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਮੱਥੇ ਨਾ ਲੱਗੇ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁੱਗਾ ਘੋੜੇ ਸਮੇਤ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਅ ਗਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁੱਗਾ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਸਿਲਿਅਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੋ ਗਿਆ,ਤਾਂ ਆਉਣੋਂ ਹਟ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ

ਲੋਕਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗੋਗਾਜੀ ਨੂੰ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਛੇ ਸਿੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਗਾਜੀ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੋਗਾਦੇਵ ਦੀ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦਾ ਅਸਤਬਲ ਹੈ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਸਾਲ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ, ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਰਕਾਬ ਅਜੇ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਕਤ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦਾ ਆਸ਼ਰਮ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਹੈ ਗੋਗਾਦੇਵ ਦੀ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਮੂਰਤੀ। ਭਗਤਜਨ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਮੰਦਿਰ ਉੱਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਕੇ ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਸੱਪ ਦੇ ਡੱਸਣ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਗੋਗਾਜੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗੋਗਾਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੱਥਰ ਜਾਂ ਲਕੜ ਉੱਤੇ ਸੱਪ ਮੂਰਤੀ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਸੱਪ ਦੇ ਡੱਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਗੋਗਾਜੀ ਦੀ ਮੇੜ੍ਹੀ (ਮੜ੍ਹੀ) ਤੱਕ ਲਿਆਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਸੱਪ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਦੋਂ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਪੱਖ ਦੀਆਂ ਨੌਮੀਆਂ ਨੂੰ ਗੋਗਾਜੀ ਦੀ ਸਿਮਰਤੀ ਵਿੱਚ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਹਿਰ ਪੀਰ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਗਾ ਪੀਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਇਮ ਖਾਨੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਮਾਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਹਰ ਪੀਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸੱਦਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਕਤ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਮਥਾ ਟੇਕਣ ਅਤੇ ਮੰਨਤ ਮੰਗਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਥਾਨ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਗੋਗਾਜੀ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ, ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਰਜਿਤ ਕਰ ਇੱਕ ਧਰਮਨਿਰਪੱਖ ਲੋਕਦੇਵਤਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪੀਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ। ਗੋਗਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਦਦਰੇਵਾ(ਚੁਰੂ) ਚੌਹਾਨ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਾਸਕ ਜੈਬਰ (ਜੇਵਰਸਿੰਘ) ਦੀ ਪਤਨੀ ਬਾਛਲ ਦੀ ਕੁੱਖ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦੇ ਵਰਦਾਨ ਨਾਲ ਭਾਦੋ ਸੁਦੀ ਨੌਮੀ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

ਗੋਗਾ

ਹਨੁਮਾਨਗੜ੍ਹ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੋਹਰ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਗੋਗਾਜੀ ਦੇ ਪਾਵਨ ਧਾਮ ਗੋਗਾਮੇੜ੍ਹੀ 'ਚ ਗੋਗਾਜੀ ਦਾ ਸਮਾਧੀ ਥਾਂ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਦਦਰੇਵਾ ਤੋਂ ਲੱਗਭੱਗ 80 ਕਿਮੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ , ਜੋ ਸਾੰਪ੍ਰਦਾਇਕ ਸਦਭਾਵ ਦਾ ਅੱਲਗ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ , ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੁਜਾਰੀ ਖੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਉਣ ਸ਼ੁਕਲ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਭਾਦਰਪਦ ਸ਼ੁਕਲ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੱਕ ਗੋਗਾਮੇੜੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀਰ ਗੋਗਾਜੀ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਅਤੇ ਗੋਗਾ ਪੀਰ ਅਤੇ ਜਾਹਰ ਵੀਰ ਦੇ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੋਗਾਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਭਗਤੀ ਦੀ ਧਾਰਾ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦੇ ਟਿੱਲੇ ਉੱਤੇ ਜਾਕੇ ਸਿਰ ਨਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਗੋਗਾਜੀ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਉੱਤੇ ਆਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਗੋਗਾ ਜੀ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਅਤੇ ਛੜੀਆਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਲੋਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਗੋਗਾਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਹੱਦ ਸਰਧਾ ਭਾਵ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਿੰਡ - ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਖੇਜੜੀ, ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਗੋਗਾ ਵੀਰ ਗੋਗਾਜੀ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਭਗਤਾਂ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੋਰਖਟੀਲਾ ਸਥਿਤ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਦੇ ਧੂਣ ਉੱਤੇ ਸਿਰ ਨਵਾਕਰ ਭਕਤਜਨ ਸੁੱਖਾਂ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੂਰਮਗਤੀ, ਧਰਮ, ਪਰਾਕਰਮ ਅਤੇ ਉੱਚ ਜੀਵਨ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਲੋਕ ਦੇਵਤਾ ਜਾਹਰਵੀਰ ਗੋਗਾਜੀ ਦੀ ਜੰਮਸਥਲੀ ਦਦਰੇਵਾ ਵਿੱਚ ਭਾਦੋਂ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਮੇਲੇ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਮਾਨ ਪੰਚਮੀ (ਸੋਮਵਾਰ) ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਉੱਤਰਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਸਹਿਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ।

ਦਦਰੇਵਾ

ਜਾਤਰੂ ਦਦਰੇਵਾ ਆ ਕੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਧੋਕ ਆਦਿ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਸਗੋਂ ਉੱਥੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲਾ ਜਾਹਰਵੀਰ ਗੋਗਾਜੀ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਆਪਣੀ - ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਾਕੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨੀ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਡੈਰੂੰ ਅਤੇ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਕਚੌਲਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਨਾਲ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਅਖਾੜੇ ਦੇ ਜਾਤਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜਾਤਰੂ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਦਾ ਸੰਗਲ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁੱਗੇ ਦੇ ਮੇਲੇ

ਛਪਾਰ ਦਾ ਮੇਲਾ

ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਗੁੱਗੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੇਲਾ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਛਪਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਲਾ ਭਾਦਰੋਂ ਸੁਦੀ ਚੌਦਾਂ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਗੁੱਠੇ ਗੁੱਗੇ ਪੀਰ ਦੀ ਇੱਕ ਮਾੜੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਗੁੱਗੇ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਵਲੋਂ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਮਾੜੀ ਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਲਿਆ ਕੇ ਕੀਤੀ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਮੇਲਾ ਚਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।