ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਈ ਸਰੋਤ ਵੇਖੋ

{{Infobox settlement|name=ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|native_name=|native_name_lang=pa|other_name=|settlement_type=[[ਭਾਰਤੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]|translit_lang1_info=|image_skyline=|image_alt=|image_caption=|pushpin_map=|image_map=Amritsar in Punjab (India).svg|map_alt=Located in the northwest part of the state|map_caption=ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ|pushpin_map_alt=|pushpin_label_position=|pushpin_map_caption=|nickname=|population_total=2490891|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_name1=[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]|subdivision_type=ਦੇਸ਼|subdivision_type1=[[ਸੂਬਾ]]|established_title=<!-- Established -->|established_date=|founder=|named_for=[[ਅੰਮ੍ਰਿਤ]]|seat_type=ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ|seat=[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]|government_type=|governing_body=|leader_name2=ਸ਼੍ਰੀ ਕਮਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ, ਆਈ ਏ ਐਸ|leader_title1=[[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ|leader_title2=ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ|area_footnotes=|area_total_km2=2683|unit_pref=Metric|area_rank=|elevation_footnotes=|elevation_m=|population_as_of=੨੦੧੧|population_footnotes={{cref|‡}}|ਆਬਾਦੀ_ਕੁੱਲ=|ਆਬਾਦੀ=|demographics_type1=ਭਾਸ਼ਾ|demographics1_title1=ਅਧਿਕਾਰਿਕ|demographics1_info1=[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]|timezone1=[[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]]|utc_offset1=+੫:੩੦|postal_code_type=<!-- [[Postal Index Number|PIN]] -->|postal_code=|registration_plate=|blank1_name_sec1=ਸਾਖਰਤਾ|blank1_info_sec1=੭੬.੨੭%|website={{URL|http://amritsar.nic.in}}|footnotes=|coordinates={{coord|31|35|N|74|59|E|display=inline,title}}|population_density_km2=auto}}

'''ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ''' '''ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ,''' [[ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਸੂੂੂਬੇ ਦੇ [[ਮਾਝਾ|ਮਾਝੇ]] ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ੨੨ ਜਿਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਇਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਹੈ।

੨੦੧੧ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ (੨੨ ਵਿੱਚੋਂ) ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
[[ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਦੇ ਵੇਲ਼ੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ੩ ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ- [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਅਜਨਾਲਾ, ਭਾਰਤ|ਅਜਨਾਲਾ]] ਅਤੇ [[ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਤਰਨ ਤਾਰਨ]]।<ref>{{Cite web|url=http://dsal.uchicago.edu/reference/gazetteer/pager.html?objectid=DS405.1.I34_V05_327.gif|title=Imperial Gazetteer2 of India, Volume 5, page 319 -- Imperial Gazetteer of India -- Digital South Asia Library|website=dsal.uchicago.edu|access-date=2019-01-24}}</ref> ਹਾਲਾਂਕਿ, ੧੯੪੭ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੰਡ ਦੇ ਵੇਲ਼ੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੇੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, [[ਪੱਟੀ]] ਅਤੇ [[ਖੇਮਕਰਨ]] ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਵੰਡ ਕਰਕੇ ਇਹ ਕਸਬੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਵੰਡ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ, ਕੁਝ 30%, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਈ ਜਦਕਿ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚਲੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਚਾਲੇ ਪਾਏ।

੧੯੪੭ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੱਖ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ੬੦% ਸਨ। ੨੦੦੧ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ੭੭% ਸਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕੁਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 21% ਬਣਦੇ ਸਨ।<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20131113144353/http://www.censusindia.gov.in/Tables_Published/Basic_Data_Sheet.aspx|title=Census of India: District Profile|date=2013-11-13|website=web.archive.org|access-date=2019-01-24}}</ref>

ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਵੀ ਹੈ।

== ਜਨਸੰਖਿਆ ==
੨੦੧੧ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕੁਲ ਅਬਾਦੀ ੨੪,੯੦,੮੯੧ ਹੈ, ਲਗਭਗ [[ਕੁਵੈਤ]] ਦੇਸ਼ <ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|title=The World Factbook — Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov|access-date=2019-01-24}}</ref> ਜਾਂ [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਨੇਵਾਡਾ ਸੂਬੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ੧੭੫ਵੇਂ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹੈ (ਕੁਲ ੬੪੦ ਵਿੱਚੋਂ)। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਘਣਤਾ ੯੩੨ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (੨,੪੧੦ /ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ। ੨੦੦੧-੨੦੧੧ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ 15.48% ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ੧੦੦੦ ਮਰਦਾਂ ਲਈ 884 ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ੭੭.੨% ਹੈ।<ref>{{Cite web|url=https://www.census2011.co.in/data/village/37543-bundala-punjab.html|title=Bundala Village Population - Amritsar -I - Amritsar, Punjab|website=www.census2011.co.in|access-date=2019-01-24}}</ref>{{bar box|width=300px|barwidth=250px|cellpadding="0"|title=ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਧਰਮ<ref>{{cite web|url=http://www.census2011.co.in/census/district/602-amritsar.html|title=Amritsar District Population Census 2011, Punjab literacy sex ratio and density|publisher=}}</ref>|titlebar=#Fcd116|left1=ਧਰਮ|right1=ਫੀਸਦ|float=right|bars={{bar percent|[[ਸਿੱਖ]]|#FFFF00|68.94}}
{{bar percent|[[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]]|#FF6600|27.74}}
{{bar percent|[[ਇਸਾਈ]]|#9955BB|2.18}}
{{bar percent|[[ਇਸਲਾਮ]]|#009000|0.50}}
{{bar percent|ਬਾਕੀ|#9955BB|0.64}}}}

== ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ==
'''ਤਹਿਸੀਲਾਂ''' <ref>[https://amritsar.nic.in/pa/ਤਹਿਸੀਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਤਹਿਸੀਲਾਂ]</ref>

* [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ੧]]
* [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ੨]]
* [[ਅਜਨਾਲਾ ਤਹਿਸੀਲ|ਅਜਨਾਲਾ]]
* [[ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ ਤਹਿਸੀਲ|ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]
* [[ਮਜੀਠਾ ਤਹਿਸੀਲ|ਮਜੀਠਾ]]

'''ਉਪ ਤਹਿਸੀਲਾਂ'''

* [[ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਤਹਿਸੀਲ|ਜਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ]]
* [[ਅਟਾਰੀ ਤਹਿਸੀਲ|ਅਟਾਰੀ]]
* [[ਰਮਦਾਸ ਤਹਿਸੀਲ|ਰਮਦਾਸ]]
* [[ਲੋਪੋਕੇ ਤਹਿਸੀਲ|ਲੋਪੋਕੇ]]
* [[ਤਰਸਿੱਕਾ ਤਹਿਸੀਲ|ਤਰਸਿੱਕਾ]]
* ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, [[ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਮ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਹੈ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕੇਡਰ ਦੇ ਮਿਡਲ ਪੱਧਰ ਦੇ ਆਈਏਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਹ ਅਸਰਦਾਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਦਾ ਮੁਖੀ ਵੀ ਹੈ।
* ਜਨਤਕ ਕਾਰਜਾਂ, ਸਿਹਤ, ਸਿੱਖਿਆ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਆਦਿ ਦੇ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਫ਼ਸਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ।
* ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
* ਵਿਭਾਗੀ ਜੰਗਲਾਤ ਅਫ਼ਸਰ, ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਲਾਤ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜੰਗਲਾਤ ਸੇਵਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਦੂਜੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੰਗਲਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
* ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਨਤਕ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਕੌਂਸਲਰ ਦੀ ਇੱਕ ਜਮਹੂਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਮੇਅਰ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੌਂਸਲਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ, 70 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੌਂਸਲਰ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
<references/>
==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡ]]