ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਲਈ ਸਰੋਤ ਵੇਖੋ

{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ}}

{{India Districts
|Name = ਬਿਲਾਸਪੁਰ
|Local = 
|State = ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
|Division = 
|HQ = ਬਿਲਾਸਪੁਰ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
|Map = Bilaspur in Himachal Pradesh (India).svg
|Coordinates =
|Area = 1167
|Population = 340735
|Year = 2001
|Density = 292
|Urban =
|Literacy = 
|SexRatio = 
|Collector =
|Tehsils = 
|LokSabha = 
|Assembly = 
|Highways = 
|Rain=
|Website = http://hpbilaspur.nic.in/
}}

'''ਬਿਲਾਸਪੁਰ''' ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਜ਼ਿਲਾ]] ਹੈ। [[ਸਤਲੁਜ]] ਨਦੀ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਵੀ ਹਿਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 670 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਨਗਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਰ ਵਿੱਚ ਰੂਚੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਰਾਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਨੈਣਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਨਜ਼ਦੀਕ ਅਤੇ ਦੂਰ ਦਰਾਜ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬਣਇਆ ਭਾਖੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਵੀ ਆਪਣੀ ਗਰੇਵਿਟੀ ਲਈ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼‍ਵ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ [[ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲਾ|ਮੰਡੀ]] ਅਤੇ [[ਹਮੀਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਮੀਰਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਹਨ, ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਉਨਾ ਜ਼ਿਲਾ|ਊਨਾ]] ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲਾ|ਸੋਲਨ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਹਨ।

==ਮੁੱਖ ਆਕਰਸ਼ਣ==
===ਨੈਣਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ=== 
{{main|ਨੈਣਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ}} 
ਨੈਨਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਸਿੱਖਰ ਉੱਤੇ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਰੋਪੜ ਦੇ ਪਵਿਤਰ ਨਗਰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 915 ਮੀਟਰ ਹੈ। ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਪਤ‍ਥਰ ਦੀਆਂ ਸੀੜੀਆਂ ਦਾ ਇਸ‍ਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਿਰ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਕੇਬਲ ਕਾਰ ਦੀ ਵੀ ਵ‍ਯਵਸ‍ਸੀ ਹੈ। ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।

===ਬਹਾਦੁਰਪੁਰ ਕਿਲਾ===

ਬਹਾਦੁਰਪੁਰ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਸਿੱਖਰ ਉੱਤੇ ਬਣਿਆ ਇਹ ਕਿਲਾ 1980 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪ‍ਵਾਇੰਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਲਾਕਾ ਬਹਾਦੁਰਪੁਰ ਦੇ ਤੇਪਰਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਬਣਿਆ ਇਹ ਕਿਲਾ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਤੋਂ 40 ਕਿਮੀ. ਦੂਰ ਹੈ। ਦੇਵਦਾਰ ਅਤੇ ਬਾਨ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਜੰਗਲਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸ‍ਥਾਨ ਨੂੰ ਚਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਘੇਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਲੇ ਵਲੋਂ ਫਤੇਹਪੁਰ, ਨੈਨਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਪਹਾਡੀ ਰੋਪੜ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੇ ਪਹਾੜ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਲਾ 1835 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਕਾਫ਼ੀ ਕਸ਼ਤੀਗਰਸ‍‍ਤ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।

===ਸਰਿਅਨ ਕਿਲਾ=== 
ਇਹ ਕਿਲਾ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਤੋਂ 58 ਕਿਮੀ. ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਮੂਲ ਤੌਰ ਤੇ ਸੁਕੇਤ ਰਾਜ‍ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ।

===ਵ‍ਯਾਸ ਗੁਫਾ=== 
ਇਹ ਗੁਫਾ ‍ਯੂ ਟਾਉਨਸ਼ਿਪ ਦੇ ਤਲ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ੀ ਵ‍ਯਾਸ ਨੇ ਤਪਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵ‍ਯਾਸਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਉਤ‍ਪੱਤੀ ਵੀ ਇਸ ਗੁਫਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵ‍ਯਾਸ ਰਿਸ਼ੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਸਨ, ਜੋ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੇ ਖੱਬੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਬਣੀ ਇਸ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਲਗਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਗੁਫਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਵਿਤਰ ਤੀਰਥਸ‍ਥਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

===ਸ‍ਵਾਰਘਟ=== 
ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਤੋਂ 40 ਕਿਮੀ . ਦੂਰ ਬਿਲਾਸਪੁਰ - ਚੰਡੀਗੜ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਸ‍ਵਾਰਘਾਟ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਸਮੁਦਰਤਲ ਵਲੋਂ 1220 ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ ਸ‍ਵਾਰਘਟ ਵਲੋਂ ਸੌਖ ਵਲੋਂ ਨੈਨਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਭਾਂਖੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਅੱਪੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ‍ਵਾਰਘਟ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼‍ਮੀ ਨਰਾਇਣ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸੈਰ ਵਿਕਾਸ ਨਿਗਮ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਅੱਠ ਕਮਰਾਂ ਨੂੰ ਹੋਟਲ ਬਣਵਾਇਆ ਹੈ।

===ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ=== 
{{main|ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ}} 
ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦੇ ਭਾਖੜਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਹ ਬੰਨ੍ਹ ਨਾਂਗਲ ਟਾਉਨਸ਼ਿਪ ਵਲੋਂ 13 ਕਿਮੀ. ਦੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਨ੍ਹ ਵਿਸ਼‍ਅਤੇ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਉੱਚਾ ਗਰੇਵਿਟੀ ਬੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਬੰਨ੍ਹ ਉੱਤੇ ਬਣੀ ਝੀਲ ਲੱਗਭੱਗ 90 ਕਿਮੀ . ਲੰਮੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਨ੍ਹ ਲੱਗਭੱਗ 168 ਵਰਗ ਕਿਮੀ . ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਨ੍ਹ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦਾ 90 ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਤੇ ਊਨਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ 10 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹਿਸ‍ਜਿਹਾ ਘੇਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬੰਨ੍ਹ ਨੂੰ 20 ਨਵੰਬਰ 1963 ਨੂੰ ਪੰਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨੇਹਰੂ ਨੇ ਰਾਸ਼‍ਟਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬੰਨ੍ਹ ਵਲੋਂ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਜਾਰਾ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

===ਮਾਰਕੰਡੇਏ ਮੰਦਰ=== 
ਇਹ ਮੰਦਰ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਤੋਂ 20 ਕਿਮੀ. ਦੂਰ ਤਹਸੀਲ ਸਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ੀ ਮਾਰਕੰਡੇਏ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਰਾਧ‍ਯ ਦੀ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਮਾਰਕੰਡੇਏ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਾਣੀ ਦਾ ਝਰਨਾ ਵੀ ਹੈ।

===ਕੰਦਰੂਰ ਬ੍ਰਿਜ=== 
ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਬਣਿਆ ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬ੍ਰਿਜ ਰਾਸ਼‍ਟਰੀ ਰਾਜ ਮਾਰਗ 88 ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਬ੍ਰਿਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਾਰਜ ਅਪਰੈਲ 1959 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜੋ 1965 ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਬ੍ਰਿਜ 280 ਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਅਤੇ 7 ਮੀਟਰ ਚੌੜਾ ਹੈ। ਨਦੀ ਦੇ ਤਲ ਵਲੋਂ 80 ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ ਇਸ ਪੁੱਲ ਦਾ ਵਿਸ਼‍ਅਤੇ ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪੁਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਚਾਈ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬ੍ਰਿਜ ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਸ‍ਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੁੱਲ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਨ‍ਯਾਸ ਪਰਿਵਹਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਜ ਬਹਾਦੁਰ ਨੇ 1965 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ।

==ਆਵਾਜਾਈ== 
;ਹਵਾ ਰਸਤਾ
ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦਾ ਨਿਕਟਤਮ ਏਅਰਪੋਰਟ ਚੰਡੀਗੜ ਅਤੇ ਭੁੰਟਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਚੰਡੀਗੜ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਵਲੋਂ 135 ਅਤੇ ਭੁੰਟਾਰ 131 ਕਿਮੀ. ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ।

;ਰੇਲ ਰਸਤਾ
ਕੀਰਤਪੁਰ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦਾ ਨਜਦੀਕੀ ਰੇਲਵੇ ਸ‍ਟੇਸ਼ਨ ਹੈ, ਜੋ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਵਲੋਂ 60 ਕਿਮੀ. ਦੀ ਦੂਰ ਹੈ।

;ਸੜਕ ਰਸਤਾ
ਰਾਸ਼‍ਟਰੀ ਰਾਜ ਮਾਰਗ 21 ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਨੂੰ ਸੜਕ ਰਸਤਾ ਵਲੋਂ ਜੋੜਤਾ ਹੈ। ਚੰਡੀਗੜ ਵਲੋਂ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਲਈ ਨੇਮੀ ਡੀਲਕ‍ਸ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਬਸਾਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਲੋਂ ਦਰਲਾਘਾਟ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਅੱਪੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

{{ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡ]]